پل خواجو – آثار تاریخی اصفهان

این پل را همچنین پل شاه، پل بابا رکن‌الدین (مسیر رفتن به خانقاه و آرامگاه بابا رکن‌الدین و تخت فولاد)
و پل حسن‌بیگ (نام پل قبلی که در زمان شاه‌عباس تخریب شد و این پل به جای آن ساخته شد)
هم نامیده‌اند و از بناهای شاه عباس دوم صفوی است، که در سال ۱۰۶۰ هجری قمری بنا شده‌است.

در میانه پل خواجو، ساختمانی مخصوص، که به بیگلربیگی شهرت دارد بنا شده‌است،
که برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او ایجاد شده بود و هم‌اکنون نیز وجود دارد
و طاق‌های آن دارای تزئینات نقاشی بسیار زیبایی است
و در واقع پل خواجو به خاطر معماری و تزئینات کاشیکاری آن از دیگر پل‌های زاینده رود مشهورتر است.
درازای پل ۱۳۳ متر و پهنای آن /۱۲ متر است.
این پل را به نام‌های دیگری نیز خوانده‌اند ولی به سبب قرار گرفتن در محله خواجو به پل خواجو معروف است.

ویژگی‌ها

پل خواجو به خاطر معماری و تزئینات کاشی‌کاری آن از دیگر پل‌های زاینده رود مشهورتر است.
این پل که در دوران صفوی یکی از زیباترین پل‌های جهان به‌شمار می‌رفت،
بیشتر به منزله سد و بند بوده‌است.
در میان هریک از دو ضلع شرقی و غربی پل ساختمانی بنا شده که شامل چند اتاق مزین به نقاشی است.

این ساختمان که -شاه نشین- نامیده می‌شود، در آن دوره جایگاه بزرگان و امیرانی بوده که برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی بر روی دریاچه مصنوعی به این مکان فراخوانده می‌شدند.
یک نیمکت سنگی تمام چیزی است که از صندلی پادشاه باقی‌مانده‌است.

به سخن پروفسور اپهام پوپ و ژان شاردن،
پل خواجو «یک اثر تاریخی اوج معماری پل فارسی و یکی از جالب‌ترین پل‌هایی است که وجود دارند …
که در کل آن ضرباهنگ و شرافت و عزت و ترکیب شادترین قوام، ابزار، زیبایی، و تفریح و سرگرمی وجود دارد».

این پل دارای ۲۴ دهانه‌است که از مکعب‌های به دقت تراش‌خورده ساخته شده و در بخش میانی،
با سدهای چوبی برای گرفتن جلو رودخانه مسدود گردیده‌است.

خواجو یکی از پل‌هایی است که در تنظیم جریان آب در رودخانه به دلیل وجود دروازه بند یا دریچه در زیر قوس‌هایش نقش داشته‌است.
هنگامی که دریچه‌های سد بسته می‌شده‌است،
سطح آب در پشت پل بالا آمده سبب تسهیل آبیاری باغ‌های بسیاری در طول بالادست این پل می‌شده‌است.

شیرهای سنگی پل خواجو

مطلبی که در سالهای اخیر در مورد شیرهای سنگی پل خواجو به اشتباه رایج شده است،
چنین است که این شیرها را به عنوان نمادی خاص و یا نگهبانان پل،
نگهبانان اصفهان و یا زاینده رود از زمان صفویه می دانند؛
در حالیکه قدمت وجود شیرهای سنگی در اصفهان برابر آثار به جای مانده در اصفهان به ویژه در اماکن مذهبی و حتی برخی امامزاده ها،
علی‌رغم تخریب گسترده این آثار، در مواردی به دوران جهانشاه آق قویونلو و حتی
برابر آثار و کتب منتشر شده از قبرستان قدیمی آب بخشان به سالهای قرون سوم ه .ق نیز می رسد.

اما برابر تصاویر به جای مانده از سفرنامه های اروپائیان، به ویژه شاردن،
و همچنین روایات و پژوهش های صورت گرفته در مورد پل خواجو ،
هیچگونه نشانه ای از حضور این شیرهای سنگی
و ارتباطات زمانی و موضوعی خاصی برای آنها با پل خواجو نمی توان یافت؛
چرا که اصولاً ماهیت اصلی و چرایی گسترش این شیرها به ویژه از دوران صفویه به این سو،
مرتبط با مسائل و اماکن مذهبی است

در کتاب دانشنامهٔ تخت فولاد جلد دومدر بخش معرفی شیرهای سنگی،
به نقل از استاد جلال الدین همایی ذکر شده که تعداد شیرهای سنگی اصفهان دوازده عدد هستند .
این شیرها در محله های درب کوشک، آب بخشان، درب امام، امام زاده احمد، امام زاده حمزه ،
گلستانه ،خواجه علی شاه ، امام زاده اسماعیل، طوقچی و تخت فولاد هستند.

استاد جلال الدین همایی در مورد اصالت تاریخی و مکان اولیه این شیرها چنین نقل می کنند که :« در تخت فولاد هم دو عدد شیر سنگی بود نزدیک آب انبار قدیمی اوایل تخت فولاد، مابین تکیه شهشهان و تکیه سید محمد ترک.
در تغییراتی که در زمان پهلوی داده شد، این دو شیر را از محل خود نقل مکان کرده دو طرف پل خواجو قرار دادند و اکنون آنجاست.» در تکمیل این موضوع بر اساس شنیده ها استاد چنین می گویند که:
« از مردم محلی شنیده یکی از این شیرها سابق در محل دروازه طوقچی قرار داشته است

و بعد از تخریب دروازه تاریخی طوقچی، آن را به پل خواجو می‌آورند.
لذا هیچگونه ارتباطی بین این شیرهای سنگی با موضوعی خاص و مکان فعلی آنها وجود ندارد و اکثراً نشانی از اماکن مذهبی،
امامزاده ها و یا دروازه ها (ورودی) محله های شهر بوده است؛
ولی حسب تغییرات و دستورها از مکان اولیه خود جابجا شده اند.
برخی دلیل این نقل مکان را خواسته عباس بهشتیان،
از محققین و اصفهان پژوهان، جهت حفظ و نگهداری بهتر آنها می دانند. 

نحوه مرمت این پل مورد انتقاد قرار گرفته‌است،
چون دست‌اندرکاران جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۸ با زیرپا گذاشتن اصل حفظ اصالت و سندیت طرح و ماده تشکیل‌دهنده اثر و تعویض سنگ‌های قدیمی پله‌ها با سنگ‌های جدید به اصلیت این بنای اصیل ایرانی آسیب زدند.